عکسی از یک گردباد در سطح سیاره مریخ

این عکس جالب را فضاپیمای MRO  که در مداری در اطراف سیاره مریخ درحال گردش است در تاریخ 16 فوریه گرفته است.قطر گرد باد در حدود 10 متر وبلندی آن در حدود 800 متر تخمین زده شده است.در زمانی که عکس گرفته شده سیاره در اواخر فصل پاییز ودر دورترین فاصله از خورشید قرار داشته است.نوار سفید مربوط به خود گردباد ونوار تیره سایه آن است. این گردبادها درست مانند نمونه های زمینی خود ستونهایی چرخان از هوای گرم هستند که بالا رفته وبدلیل بلند کردن غبار از سطح قابل مشاهده می شوند.برخلاف طوفانها  این گردبادها در  ساعتهایی از روز که تابش آفتاب موجب گرم شدن لایه هوای نزدیک سطح می شوند شکل می گیرند.این هوای گرم در حالیکه در لایه های بالاتر هوا که دارای دمای کمتری هستند  حرکت می کند در صورت مناسب بودن شرایط شروع به چرخش می کند.

پیدایش منظومه شمسی

تاکنون نظریات زیادی در مورد منشا منظومه شمسی و زمین ارائه شده است، در میان آنها ، دو نظر اساسی وجود دارد. اولی فرضیه برخورد نزدیک نام گرفته است. بر این پایه است که سیاره‌ها ، از مواد جدا شده از خورشید ، تشکیل شده‌اند. بر طبق آن ، کشش گرانشی یک ستاره یا دنباله‌دار به حدی بوده است که هنگام عبور از کنار خورشید مقداری از ماده آن را بیرون کشیده است. زمین ما عضوی از خانواده خورشید است.

منظومه شمسی نه سیاره اصلی تعداد زیادی قمر طبیعی (اقمار) ، تعداد زیادی سیارکها ، تعداد نامعلومی ستاره‌های دنباله‌دار به همراه شهابها ، شهاب سنگها به دور خورشید در حال گسترش هستند.

محتویات منظومه شمسی

تمامی اجرامی که تحت نیروهای گرانشی خورشید در مدارها در گردشند، منظومه شمسی را تشکیل می‌دهند. این اجرام بر اساس جرمشان در سلسله مراتب مشخص قرار دارند، در راس آنها خورشید واقع است، سپس سیارات ، اقمار و حلقه‌های آنها ، خرده‌های بین سیاره‌ای (ستاره‌های دنباله‌دار ، سیارکها ، شهابها) و در آخرین مرتبه گازها و گرد و غبار بین سیاره‌ای قرار دارند.

نظریه برخورد نزدیک

در اوایل قرن بیستم میلادی دو اخترشناس امریکایی نظریه برخورد نزدیک را ارائه دادند که بنا به عقیده آنها ، ذراتی از ماده خورشید ، در اثر برخورد نزدیک یک ستاره دیگر بیرون ریخته است. بعدا این ذرات به همدیگر پیوسته و اجرام بزرگی را تشکیل می‌دهند که از این اجرام بزرگ ، سیاره‌ها بوجود آمده‌اند.

فرضیه کانت - لاپلاس

نظریه مهم دیگر در سال 1755 میلادی (1134 شمسی) بوسیله فیلسوف آلمانی ، امانوئل کانت ، مطرح شد. نظر کانت به عقیده قابل قبول امروزی شبیه است. بر طبق آن ، منظومه شمسی از یک ابر گاز و غبار در حال چرخش ، شکل گرفته است. نظر کانت بوسیله ریاضیدان فرانسوی به نام پیر دو لاپلاس بسط داده شد. فرضیه کانت - لاپلاس ، یک ابر بسیار بزرگ از گازهای داغ را ترسیم می‌کند که به دور محور خود می‌چرخد. کانت و لاپلاس ، این ابر بزرگ را سحابی نامیده‌اند.

سرد شدن گاز سحابی ، باعث انقباض آن می‌شود. در این ضمن ، با انقباض جرم اصلی ، حلقه‌هایی از گاز در اطراف آن باقی می‌مانند. این جرم اصلی همان خورشید است. حلقه‌ها ، در اثر نیروی گریز از مرکز (نیرویی است که اجسام در حال چرخش را به طرف بیرون از مرکز چرخش می‌راند.) از مرکز دور می‌شوند. بنابراین فرضیه ، حلقه‌های جدا از هم ، منقبض شده و سیاره‌ها را بوجود آورده‌اند. دانشمندان در درستی این نظر تردید دارند، چرا که گازهای داغ گرایشی به انقباض ندارند، بلکه در فضا گسترش می‌یابند.

نظریه جدید ابرغبار

فیزیکدان آلمانی کارل فون وایتسزیکر بنیاد اصلی تئوری جدید ابر غبار را پیشنهاد کرد. بعد از آن اخترشناس امریکایی به نام جرارد کویپر نظر وایتسزیکر را به‌صورت تئوری جدید منشا منظومه شمسی تکمیل کرد. سیارات منظومه شمسی ، از همان گاز و غباری شکل گرفته‌اند که خورشید از آن پدید آمده است. ابر بزرگ با گردش خود در فضا به بخشهای کوچکتری تقسیم شده است.

ذرات موجود در این بخشها ، همدیگر را جذب کرده‌اند و سرانجام سیاره‌ها را بوجود آورده‌اند. بیشتر مواد ابر اصلی در اثر تابش خورشید از آن دور شده‌اند، ولی پیش از آنکه خورشید ، حالت ستاره به خود گیرد، اندازه سیاره‌ها به حدی رسیده بود که می‌توانستند در مداری به دور آن باقی بمانند یا گردش کنند.

شکل گیری منظومه شمسی از دید دینامیک

منظومه شمسی یک ساختار منظم را برحسب خواص فیزیکی‌اش نشان می‌دهد، بطوری که اگر از بالای قطب شمال خورشید دیده شود، منظومه شمسی قواعد زیر را پیدا می‌کند:

1. سیارات در خلاف جهت عقربه‌های ساعت در اطراف خورشید می‌گردند، خورشید نیز در همان جهت به دور خود می‌چرخد.

2. به استثنای عطارد و پلوتو ، اکثر سیارات دارای صفحات مداری هستند که فقط بطور جزئی با صفحه دایرة‌البروج شیب دارند، مدارها تقریبا هم صفحه هستند.

3. به استثنای عطارد و پلوتو ، سیارات در مدارهایی می‌گردند که خیلی به دایره نزدیک هستند.

4. به استثنای زهره و اورانوس ، سیارات در خلاف جهت عقربه‌های ساعت (یعنی در همان جهت حرکت مداریشان) به دور خود می‌چرخند.

5. اکثر قمرها در همان جهتی که سیارات مادرشان به دور خود می‌چرخند و در نزدیکی صفحات استوایی سیارات قرار دارند.

6. ستاره‌های دنباله‌دار با دوره تناوب طولانی ، مدارهایی دارند که از همه جهات و زوایا می‌آیند، بر خلاف مدارهای هم صفحه سیارات ، اقمار ، سیارکها و ستاره‌های دنباله‌دار با دوره تناوب کوتاه.

7. سه عدد از سیارات مشتری‌گون شناخته شده‌اند که دارای حلقه هستند.

شکل گیری منظومه شمسی از دید شیمی

تشکیل یک سیاره مستلزم یک فرآیند چند مرحله‌ای است، اولا دانه‌های جامد متعلق به سحابی خورشید متراکم می‌شوند. ثانیا این ذرات باهم یکی شده و اجرام آسمانی بزرگ به نام ریز سیارات را شکل می‌دهند که سپس تصادم کرده و برای تشکیل پیش سیارات با هم یکی می‌شوند و به سیارات امروزی متحول می‌گردند. ترکیبات شیمیایی سیارات بوسیله فرآیندی به نام تسلسل تراکم از روی تراکم دانه‌ها تعیین می‌شوند. ایده اولیه تسلسل تراکم این است:

مرکز سحابی باید در دمایی برابر چندین هزار درجه کلوین بوده باشد. در اینجا دانه‌های جامد ، حتی ترکیبات آهن و سیلیکاتها نمی‌توانستند متراکم شوند. در جای دیگر که مواد می‌توانستند به عنوان دانه‌های جدید متراکم شوند، به‌صورت زیر به دما بستگی داشت:

پایینتر از 2000 کلوین ، دانه‌های ساخته شده از مواد خاکی متراکم شدند، زیر 273 کلوین دانه‌های مواد خاکی و یخی هر دو می‌توانستند شکل بگیرند. در دمای متفاوت گازهای موجود و جامدات حاضر بطور شیمیایی برهمکنش کرده و ترکیبات متنوعی را تولید می‌کنند. اگر دمای سحابی به سرعت از مرکز به طرف بیرون کاهش یابد، چگالیها و ترکیبات سیارات می‌توانند با تسلسل تراکم توضیح داده شوند.

عکس های دیدنی از منظومه شمسی

منظومه شمسی یک یار قدیمی خود را از دست داد

سرانجام همه جنجالها به پایان رسید وهمه جنگ و دعواهایی که بین منجمان در مورد سیاره بودن یا نبودن تعدادی از اجرام کمربند کویی پر به راه افتاده بود خاتمه یافت. با معیار جدیدی که  در آخرین جلسه انجمن بین المللی نجوم  ارائه شد پلوتو از لیست سیارات حذف گردید. پلوتو جرم دوردستی است که بیش از 70 سال از کشف آن می‌گذرد ولی دست سرنوشت این دنیای یخزده را که تا چندی پیش به عنوان نهمین سیاره منظومه شمسی می شناختیمش از گردونه سیارات حذف کرد.  پلوتو به این دلیل از لیست سیارات منظومه شمسی حذف شد که نتوانست یکی از سه شرط وضع شده برای سیاره بودن را به دست آورد. در آخرین جلسه انجمن بین المللی نجوم تأیید شد که یک جرم فضایی به شرطی سیاره نامیده ‌شود  که در درجه اول به دور ستاره‌ای در گردش باشد. دومین شرط می‌گوید باید به قدر کافی جرم داشته باشد تا به تعادل هیدرواستاتیکی دست یابد. مفهوم این شرط این است که تنها اجرامی با شکل کروی می‌توانند انتظار سیاره بودن داشته باشند. اما شرط سوم تأکید دارد که جرم مورد نظر نباید در  کمربند سیارکها یا خرده‌سنگها قرار داشته باشد.

منظومه شمسی با از دست دادن دورترین سیاره خود که بیش از 70 سال از کشف آن می‌گذشت، کوچکتر شده است.

پلوتو دو شرط اول را داشت ولی چون عضور کمربند اجرام کویی‌پر بود نتوانست شرط سوم را احراز نماید و بنابراین از لیست سیارات منظومه‌شمسی حذف شد. انجمن بین المللی نجوم در این جلسه جنجالی تنها به تعیین مشخصه‌های یک سیاره  بسنده نکرد و تعاریف جدیدی را نیز به منظور پرهیز از مشکلاتی در آینده ارائه نمود. در این جلسه اجرام غیر ستاره‌ای یک منظومه به سه دسته تقسیم شدند که به شرح زیر می‌باشند:
1- سیاره : جرمی که به دور ستاره‌ای می‌چرخد، به تعادل هیدرواستاتیکی رسیده است، در کمربند سیارکها قرار ندارد و دست آخر اینکه به عنوان قمر به دور سیاره‌ای در گردش نیست.
- سیاره‌های کوتوله : دسته ای از اجرام که در کمربند سیارکها قرار دارند، به تعادل هیدروستاتیکی رسیده‌اند، یعنی شکلی کروی دارند، و قمر سیاره‌ای محسوب نمی‌شوند را سیاره‌های کوتوله می‌نامند.
3- اجرام دسته سوم : اعضاء این دسته همه اقمار و خرده سنگهای ریز و درشت موجود در فضای بین سیاره‌ای و در کل همه اجرام ریز یک منظومه را شامل می‌شود.

اکنون دیگر همه جنجالها خاتمه یافته و منظومه شمسی که قرار بود صاحب 17 سیاره شود، با از دست دادن یک سیاره قدیمی به منظومه‌ای هشت سیاره‌ای تبدیل شد. تصمیم اتحادیه بین المللی ستاره‌شناسان که منجر به خروج پلوتو از لیست سیارات منظومه شمسی شد، خشم و واکنش شدید برخی منجمان سرشناس دنیا را برانگیخت.
به گزارش شبکه خبری بی بی سی : دکتر آلن اشترن، دانشمند ارشد ناسا که هدایت مأموریت فضایی " افق‌های جدید " را به پلوتو  بر عهده دارد، در واکنشی شدید‌ گفته است که این تصمیم مایه شرمساری است. آقای اشترن، که در رأی‌گیری شرکت نکرده بود، تعریف جدید سیاره که باعث حذف پلوتو شده است  را رد کرده و گفته که این تعریف نادرست است. وی در زمان رأی‌گیری در محل حضور نداشته است. از طرفی رأی دادن به صورت الکترونیکی نیز امکان پذیر نبوده و این امر باعث بروز انتقاداتی در میان ستاره‌شناسان شده است. دکتر اشترن، دانشمند سرشناس ناسا گفته است که به همراه برخی ستاره‌شناسان در صدد ارائه درخواستی است تا با ایجاد تغییر در تعریف سیاره، پلوتو به لیست سیارات منظومه شمسی بازگردد. در برخی محافل اینترنتی نیز این تصمیم اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسان با تمسخر مواجه شده است.

اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسان از سال 1919، مرجع رسمی نامگذاری‌ها در دنیای ستاره‌شناسی است. پس از اجلاس روز پنجشنبه از 2500 ستاره‌شناس حاضر، تنها 424 نفر در پراگ باقی مانده‌اند. پلوتو بسیار دورتر و کوچکتر از هشت سیاره  منظومه‌شمسی است و در صفحه‌ای متفاوت از صفحه دیگر سیارات به دور خورشید می‌چرخد. کارشناسان مدتها در مورد این مسئله که آیا پلوتو مستحق عنوان سیاره هست یا نه اختلاف نظر داشتند. ستاره‌شناسان در این اجلاس پلوتو را یک سیاره کوچک از نوع "کوتوله های یخی" تعریف کردند.

موضوع خروج پلوتو از لیست سیارات منظومه‌شمسی زمانی حادتر شد که یک جرم دیگر در ورای پلوتو و بزرگتر از آن به نام "2003 UB313" توسط یک منجم آمریکایی کشف شد. پس از رصد "2003 UB313" توسط تلسکوپ فضایی هابل معلوم شد که این جرم آسمانی از پلوتو بزرگتر است و قطر آن به 3000 کیلومتر می رسد. تصمیم جدید این ستاره‌شناسان باعث ایجاد تغییرات زیادی در کتاب‌های درسی و دانشنامه‌ها خواهد شد. منظومه شمسی پس از این تغییرات شامل هشت سیاره یعنی تیر یا عطارد، زهره یا ناهید، زمین، مریخ یا بهرام، مشتری، کیوان یا زحل، اورانوس و نپتون می‌شود.